معناشناسی حکمت در قرآن و حدیث

این پژوهش درصدد تبیین جایگاه معنایی واژه حکمت است و نگاه معناشناختی به این واژه، یک راه دست یابی به دقایق معنایی و پی بردن به مقصود خداوند متعال است. تعیین جایگاه معنایی دقیق حکمت با این روش، در گرو بررسی معانی قریب المعنی (مانند واژه های تفکر، حلم، حجر، لب، فطرت، فقه...)، واژه هایی که با واژه حکمت تقابل معنایی دارند (مانند واژه-های جهل، خطا، هوی، خشم، تعصب و..) و نیز سایر واژه های هم حوزه هم چون واژه هم نیشن (مانند واژه های کتاب، ملک، فصل الخطاب، آیات الله، موعظه الحسنه و ...) و یا واژه جانشین (مانند بصیرت، علم، عقل، فهم، معرفت، حکم) است. حکمت یک مفهوم قرآنی است که در روایات اسلامی نیز فراوان به کار رفته، با نگاهی به کتب تفسیری و نیز به کتاب هایی در موضوع، وجوه و نظایر و کتب لغت دانسته می شود که حکمت در معنایی مختلفی به کار رفته است. هم چنین حکمت در حوزه های دیگر جنبه اصطلاحی پیدا می کند و در آن حوزه ها براساس موقعیت خود مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. در این پژوهش ابتدا معنای حکمت در لغت، قرآن و تفاسیر، حدیث و اصطلاح حکماء و عرفاء بررسی می کنیم. اهل لغت حکمت را چیزی می داند که از جهل جلوگیری می کند و مفسران نیز معانی هم چون قرآن، نبوت، سنت، رسیدن به واقع، معرفت خدا و ترس از خداوند ذکر کرده اند. در روایات نیز حکمت به قرآن، اطاعت از خداوند، شناخت امام و دوری از گناهان تفسیر شده است. البته حکما شناخت حق، استکمال نفس، تبحر بسیار در صناعت، تعقل برترین موجودات از طریق برترین علم و علم به احوال موجودات را حکمت می دانند و عرفاء معرفت، قوه ای نفسانی، مواعظ بصیرت آمیز را حکمت معرفی می کنند و علماء علم اخلاق، حد اعتدال قوه فکریه را حکمت می دانند. با بررسی این دیدگاه ها به این نکته پی می بریم که حکمت همان علم و دانشی است که فایده و منفعت آن زیاد است.